Sistem çağırışı (System Call) — proqram təminatının (yəni istifadəçi proqramlarının) əməliyyat sisteminin nüvəsinə (kernel) müraciət etmək üçün istifadə etdiyi mexanizmdir. Yəni, bir proqram kompüterin əsas funksiyalarından (məsələn, fayl oxuma, yaddaşa çıxış, cihazla əlaqə və s.) istifadə etmək istəyirsə, bunu birbaşa yox, sistem çağırışı vasitəsilə edir.

Əməliyyat sistemi kompüterin resurslarını idarə edir və təhlükəsizliyi təmin edir. İstifadəçi proqramlarının bu resurslara nəzarətsiz şəkildə çıxışı olarsa, bu həm sistemin sabitliyini, həm təhlükəsizliyini poza bilər. Ona görə də sistem çağırışları bu müraciətləri idarə olunmuş və icazəli şəkildə həyata keçirməyə imkan verir.

Necə işləyir?

1. İstifadəçi proqramı müəyyən bir əməliyyatı yerinə yetirmək istəyir (məsələn, fayl açmaq).
2. Bu proqram system call vasitəsilə əməliyyat sisteminin nüvəsinə siqnal göndərir.
3. Nüvə (kernel) bu əməliyyatı yerinə yetirir və nəticəni proqram təminatına geri göndərir.

Bu proses, istifadəçi səviyyəsindəki proqramla sistem səviyyəsindəki nüvə arasında təhlükəsiz və idarə olunan keçid deməkdir.

Sistem çağırışlarına nümunələr

Əməliyyat sistemindən asılı olaraq fərqli system call-lar mövcuddur, amma əsas kateqoriyalar bunlardır:

• Fayl sistemləri: open(), read(), write(), close()
• Yaddaş idarəetməsi: malloc(), mmap()
• Proses idarəetməsi: fork(), exec(), exit()
• Cihazlara çıxış: klaviatura, printer və s.
• Şəbəkə funksiyaları: socket(), connect(), send(), recv()

Sistem çağırışının əhəmiyyəti

• Təhlükəsizlik: İstifadəçi proqramlarının sistemə birbaşa zərər verməsinin qarşısı alınır.
• Standartlaşdırma: Müxtəlif proqramlar eyni sistem çağırışlarından istifadə edərək eyni nəticələri əldə edə bilər.
• Rəqabətli idarəetmə: Sistem resurslarına çıxış növbəli və ədalətli şəkildə paylanır.
• Abstraksiya: Proqramçılar kompleks hardware funksiyalarını düşünmədən sistemlə qarşılıqlı əlaqə qura bilirlər.

Real həyatdan nümunə:

Təsəvvür et ki, sən bankda pul çıxarmaq istəyirsən. Birbaşa bankın seyfinə gedib pul götürmək olmaz. Bunun əvəzinə sən müvafiq formal prosedurlarla (sistem çağırışı ilə) müraciət edirsən, və bank (əməliyyat sistemi) istədiyin işi sənin əvəzinə və təhlükəsiz şəkildə həyata keçirir.