Proqram təminatı — kompüterin və digər rəqəmsal cihazların düzgün və funksional işləməsini təmin edən kod və təlimatlar toplusudur. Bu, cihazın mexaniki və fiziki hissələrinə həyat verən “ağıl” və ya “beyin” rolunu oynayır. Proqram təminatı olmasa, heç bir cihaz – kompüter, planşet, telefon və ya ağıllı televizor – işləyə bilməz.
Proqram təminatının funksiyaları
- Cihazın resurslarını (RAM, prosessor, yaddaş və s.) idarə edir.
- İstifadəçinin əmrlərini yerinə yetirir.
- Proqramlar və fayllar arasında qarşılıqlı əlaqəni təmin edir.
- İnterfeys təqdim edərək istifadəçinin cihazla rahat ünsiyyət qurmasına şərait yaradır.
Proqram təminatının əsas kateqoriyaları
1. Sistem təminatı
Bu növ proqram təminatı kompüterin əsas işləmə funksiyalarını yerinə yetirir və digər proqramların işləməsinə şərait yaradır.
Misallar:
- Əməliyyat sistemləri (Windows, macOS, Linux)
- Sürücülər (printer, qrafik kartı və s. üçün)
- Fayl sistemləri və sistem kommunal proqramları (disk təmizləyici, antivirus və s.)
2. Tətbiqi təminat
Bu proqramlar istifadəçinin gündəlik ehtiyaclarını qarşılamaq üçün hazırlanır. İstifadəçi bu proqramlarla birbaşa qarşılıqlı əlaqədə olur.
Misallar:
- Ofis proqramları (Microsoft Word, Excel)
- Qrafik dizayn proqramları (Adobe Photoshop, CorelDRAW)
- Brauzerlər (Chrome, Firefox)
- Oyunlar
- Musiqi və video pleyerlər
Proqram təminatının digər alt kateqoriyaları
- Proqramlaşdırma təminatı (programming software): Proqramçıların kod yazması və proqramlar hazırlaması üçün nəzərdə tutulmuşdur. (məsələn, Visual Studio, PyCharm)
- Sistem kommunal vasitələr (utilities): Sistem səviyyəsində yardımçı funksiyalar yerinə yetirir (disk formatlama, backup və s.)
Proqram təminatı olmadan nə baş verir?
Cihaz yalnız dəmir parçası (hardware) olaraq qalır və istifadəçiyə heç bir fayda vermir. Proqram təminatı olmadan:
- Ekranda heç nə göstərilmir.
- Klaviatura və siçan işləməz.
- Fayllar açıla bilməz.
- İnternet bağlantısı qurulmaz.
Proqram təminatının əhəmiyyəti
- Əlçatanlıq: İstənilən istifadəçi üçün funksionallıq yaradır.
- Təhlükəsizlik: Antiviruslar və təhlükəsizlik divarları sayəsində məlumatlar qorunur.
- Effektivlik: Proseslər avtomatlaşdırılır və zaman qənaəti təmin olunur.
- Yenilənmə: İstehsalçılar proqramları daim yeniləyərək daha təhlükəsiz və funksional hala gətirirlər.