SQL (Structured Query Language) – Strukturlaşdırılmış Sorğu Dili deməkdir və verilənlər bazaları ilə işləmək üçün istifadə olunan standart proqramlaşdırma dilidir. SQL əsasən məlumatları sorğulamaq, əlavə etmək, dəyişdirmək və silmək üçün istifadə olunur.

Əsas Xüsusiyyətləri:

• Standartlaşdırılmış dildir: SQL, ANSI və ISO kimi təşkilatlar tərəfindən standartlaşdırılmışdır və bir çox verilənlər bazası sistemləri (RDBMS) tərəfindən dəstəklənir.

• Deklarativ yanaşma: SQL istifadəçisi yalnız nə etmək istədiyini bildirir, necə ediləcəyi isə verilənlər bazası sisteminin məsuliyyətidir.

• İnsan-oxunaqlı sintaksis: SQL ifadələri oxunaqlı və yazılması nisbətən asandır (məsələn: SELECT * FROM users).

Əsas SQL Əmrləri:

• SELECT – Verilənlər bazasından məlumatları oxumaq üçün istifadə olunur.

Nümunə:

SELECT name, age FROM users;

Bu sorğu users adlı cədvəldəki name və age sütunlarını seçir.

• INSERT – Yeni məlumat daxil etmək üçün istifadə olunur.

Nümunə:

INSERT INTO users (name, age) VALUES ('Elvin', 25);

Bu əmrlə users cədvəlinə yeni bir istifadəçi əlavə olunur.

• UPDATE – Mövcud məlumatı dəyişmək üçün istifadə olunur.

Nümunə:

UPDATE users SET age = 26 WHERE name = 'Elvin';

Bu əmrlə Elvin adlı istifadəçinin yaşı dəyişdirilir.

• DELETE – Məlumatı silmək üçün istifadə olunur.

Nümunə:

DELETE FROM users WHERE name = 'Elvin';

Bu əmrlə Elvin adlı istifadəçi users cədvəlindən silinir.

• CREATE TABLE – Yeni cədvəl yaratmaq üçün istifadə olunur.

Nümunə:

CREATE TABLE users (

id INT PRIMARY KEY,

name VARCHAR(100),

age INT

);

Bu əmrlə users adlı yeni bir cədvəl yaradılır.

• DROP TABLE – Cədvəli tamamilə silmək üçün istifadə olunur.

Nümunə:

DROP TABLE users;

• GRANT / REVOKE – İstifadəçilərə hüquqlar vermək və ya almaq üçün istifadə olunur.

Nümunə:

GRANT SELECT ON users TO read_only_user;

• COMMIT / ROLLBACK – Əməliyyatların nəticələrini yadda saxlamaq və ya geri qaytarmaq üçün istifadə olunur.

Nümunə:

BEGIN;

UPDATE accounts SET balance = balance - 100 WHERE id = 1;

UPDATE accounts SET balance = balance + 100 WHERE id = 2;

COMMIT;

Əgər nəsə səhv getsəydi, ROLLBACK; istifadə edilə bilərdi.

SQL-in Növələri və Alt Qrupları:

• DQL (Data Query Language): SELECT əmri vasitəsilə məlumatların sorğulanması

• DML (Data Manipulation Language): INSERT, UPDATE, DELETE ilə məlumatların idarə olunması

• DDL (Data Definition Language): CREATE, ALTER, DROP ilə verilənlər bazası strukturlarının yaradılması və dəyişdirilməsi

• DCL (Data Control Language): GRANT, REVOKE ilə istifadəçi hüquqlarının idarə olunması

• TCL (Transaction Control Language): COMMIT, ROLLBACK və SAVEPOINT əmrləri ilə əməliyyatların idarəsi

SQL-in Üstünlükləri:

• Məlumatlarla asan və səmərəli işləmək imkanı

• Mürəkkəb sorğularla çoxsaylı cədvəllərdən məlumatları əldə etmə

• Məlumatların bütövlüyünü və ardıcıllığını təmin edən mexanizmlərin dəstəklənməsi

• Bir çox proqramlaşdırma dilləri ilə inteqrasiya oluna bilməsi

• Məlumatların idarəsi üçün güclü və təhlükəsiz yanaşma təklif etməsi

İstifadə sahələri:

• Veb tətbiqlərdə istifadəçi məlumatlarının idarəsi

• Müəssisə daxilində hesabatların hazırlanması

• Maliyyə və satış sistemlərində məlumat analizləri

• Mobil və masaüstü tətbiqlərdə verilənlər bazası idarəetməsi