Şifrələmə — məlumatların təhlükəsizliyini təmin etmək üçün tətbiq olunan mühüm bir texnologiyadır. Bu, məlumatları gizli və ya qarışıq bir formada təqdim edərək, yalnız müəyyən edilmiş açar və ya şifrə ilə açılmasını təmin edən bir prosesdir. Şifrələmə əsasən məlumatların müdafiəsi üçün istifadə olunur və həmçinin məlumatların icazəsiz şəxslər tərəfindən oxunmasının qarşısını alır. Məlumatlar şifrələndikdən sonra, yalnız düzgün açara sahib olan şəxslər və ya sistemlər bu məlumatları oxuya və ya düzgün formada əldə edə bilər.

Şifrələmə, məlumatları ilkin və açıq formada təqdim etməklə, məlumatın icazəsiz şəxslərin əlinə keçməsinin qarşısını alır. Bu texnologiya, xüsusilə internet üzərindən və ya digər şəbəkə vasitəsilə ötürülən məlumatların qorunmasında çox mühüm rol oynayır. Məsələn, internet bankçılığı, onlayn alış-veriş və ya şəxsi məlumatların paylaşılması zamanı şifrələmə istifadəçilərin məlumatlarını qorumaq üçün çox vacibdir.

Şifrələmə prosesi, müəyyən bir açarla məlumatları qarışdırma və bu məlumatları yalnız həmin açar vasitəsilə açma metoduna əsaslanır. Bu şəkildə məlumatın özəlliyi qorunur və yalnız səlahiyyətli şəxslər məlumatları deşifrə edə bilər. Şifrələmə, yalnız məlumatın məzmununu deyil, həm də məlumatın ötürülməsi zamanı onun təhlükəsizliyini təmin edir.

Şifrələmənin növləri:

1. Simmetrik şifrələmə (və ya gizli açar şifrələmə): Bu növ şifrələmədə eyni açar istifadə edilir, həm məlumatları şifrələmək, həm də onları deşifrə etmək üçün. Yəni, göndərici və qəbul edən tərəf eyni açara sahib olmalıdır. Bu metod sürətlidir və daha az hesablama gücü tələb edir, lakin açarın qorunması çox vacibdir. AES (Advanced Encryption Standard) bu növ şifrələmənin ən məşhur nümunəsidir.
2. Asimmetrik şifrələmə (və ya ictimai açar şifrələməsi): Bu şifrələmə metodunda iki fərqli açar istifadə olunur — ictimai açar və özəl açar. İctimai açar məlumatları şifrələmək üçün, özəl açar isə yalnız məlumatları deşifrə etmək üçün istifadə olunur. Bu metodda açarın bir hissəsi ictimaiyyətə açıq ola bilər, amma yalnız müvafiq özəl açar vasitəsilə məlumatın tam mənası oxunur. RSA (Rivest-Shamir-Adleman) şifrələmə alqoritması, asimmetrik şifrələmənin ən geniş istifadə olunan nümunəsidir.

Şifrələmənin əhəmiyyəti:

• Məlumatların qorunması: Şifrələmə, şəxsi məlumatların, maliyyə məlumatlarının, hüquqi sənədlərin və digər həssas məlumatların qorunmasında böyük rol oynayır. Şifrələmə olmadan, məlumatlar asanlıqla oğurlana və ya yanlış məqsədlər üçün istifadə oluna bilər.
• Gizlilik və təhlükəsizlik: Şifrələmə, məlumatların yalnız icazəli şəxslər tərəfindən oxunmasını təmin edir və beləliklə məlumatın məxfiliyini qoruyur. Həmçinin, şifrələmə vasitəsilə məlumatların tam olaraq doğru şəxs tərəfindən əldə edilməsi təmin edilir.
• Rabitə təhlükəsizliyi: İnternet üzərindən məlumat göndərən zaman, şifrələmə, məlumatların üçüncü tərəflər tərəfindən ələ keçirilməsinin qarşısını alır. Bu, xüsusilə maliyyə əməliyyatları və şəxsi məlumatların ötürülməsi zamanı vacibdir.
• Məlumatın bütövlüyü: Şifrələmə həmçinin məlumatın bütövlüyünü təmin edir. Yəni, məlumatın göndərilməsi və ya saxlanması zamanı heç bir dəyişiklik edilməməsi təmin olunur. Məlumat şifrələndikdən sonra yalnız düzgün açar vasitəsilə bu məlumat bərpa edilə bilər və hər hansı bir dəyişiklik aşkar olunur.

Şifrələmə, həm də "digital imza" kimi texnologiyalarla birləşdirilərək, məlumatların doğruluğunu və mənbəyini təsdiqləmək üçün istifadə olunur. Bu texnologiyalar, məlumatın təhrif edilmədən ötürülməsini və qəbul edildiyi şəraitdə düzgün və etibarlı olmasını təmin edir.

Nəticə olaraq, şifrələmə məlumatların qorunmasında və təhlükəsizlikdə fundamental bir yanaşmadır və müasir texnologiyalar və internet təhlükəsizliyi ilə bağlı bütün sahələrdə geniş istifadə olunur. Şifrələmə olmasa, onlayn əməliyyatlar, maliyyə transferləri və şəxsi məlumatların paylaşılması yüksək risk altında olar və çox asanlıqla ələ keçirilə bilər.