Sensor – müəyyən bir fiziki, kimyəvi və ya bioloji dəyişkənliyi (temperatur, işıq, hərəkət, səs, rütubət, təzyiq, qaz tərkibi və s.) aşkar edən, onu ölçən və bu məlumatı elektrik siqnalına çevirən qurğudur. Başqa sözlə desək, sensor ətraf mühitdə və ya cihazın daxilində baş verən hadisələri "hiss edən" və onları kompüter, kontroller və ya digər cihaz tərəfindən anlaşılan məlumatlara çevirən vasitədir.

Sensorlar müasir texnologiyanın hər sahəsində istifadə olunur – məişət cihazlarından tutmuş sənaye avadanlıqlarına, tibbi diaqnostika cihazlarından robotlara qədər. Onların əsas funksiyası “göz” və “qulaq” rolunu oynayaraq sistemlərə ətraf aləmlə qarşılıqlı əlaqə yaratmaq imkanı verməsidir.

Sensorların işləmə prinsipi

Sensorun iş prinsipi ətraf mühitdə baş verən dəyişikliklərin aşkar olunması və bu dəyişikliklərin ölçülə bilən siqnal formasına çevrilməsinə əsaslanır. Məsələn:

• İşıq sensoru işıq intensivliyini ölçərək elektrik müqavimətini dəyişir.
• Temperatur sensoru istiliyi hiss edərək gərginlik və ya müqavimət formasında siqnal yaradır.
• Hərəkət sensoru infraqırmızı şüaları və ya ultrasəs dalğalarını istifadə edərək obyektlərin hərəkətini aşkar edir.

Əsas növləri

Sensorların çoxlu növləri mövcuddur və onlar aşağıdakı əsas kateqoriyalara bölünür:

1. Fiziki sensorlar – temperatur, təzyiq, sürət, sürətlənmə, məsafə, hərəkət və s. ölçür.
2. Optik sensorlar – işıq intensivliyi, infraqırmızı və ya ultrabənövşəyi şüaları aşkar edir.
3. Akustik sensorlar – səs dalğalarını qəbul edir (mikrofonlar da bu qrupa daxildir).
4. Kimyəvi sensorlar – qazların, mayelərin tərkibini və konsentrasiyasını təyin edir.
5. Biosensorlar – bioloji prosesləri izləyir, tibbi diaqnostikada geniş istifadə olunur.

İstifadə sahələri

• Məişət cihazlarında – telefonlarda ekran toxunuşunu hiss edən sensor, ağıllı ev sistemlərində hərəkət sensorları.
• Avtomobillərdə – ABS əyləc sistemi üçün sürət sensorları, hava yastıqları üçün toqquşma sensorları.
• Sənayedə – istehsalat proseslərində temperatur, təzyiq və s. parametrləri izləyən sensorlar.
• Tibbdə – ürək döyüntüsü, qan təzyiqi və oksigen səviyyəsini ölçən sensorlar.
• Robotexnikada – məsafə, xətt izləmə, hərəkət, işıq və s. üçün sensorlar, robotların ətraf mühitlə qarşılıqlı əlaqəsini təmin edir.

Uşaqlar üçün robotexnika və təhsil sahəsində sensorların rolu

Son illərdə sensorlardan tədris məqsədləri ilə də geniş istifadə olunur. Uşaqlar LEGO Mindstorms, LEGO Spike Prime, Arduino, Raspberry Pi və digər dəstlərlə işləyərkən müxtəlif sensorlarla tanış olur. Onlar öyrənirlər ki:

• Məsafə sensoru – robotun maneəni hiss edib dayanmasını təmin edir.
• Xətt sensoru – robotun cizgi üzərində hərəkət etməsinə imkan verir.
• Rəng sensoru – müxtəlif rəngləri ayırd edir və tapşırıqlara uyğun reaksiya verir.
• Hərəkət sensoru – robotun müəyyən bucaq altında dönməsini və ya addım atmasını idarə edir.

Bu praktiki dərslər uşaqlara məntiqi düşünməyi, problem həll etməyi, komanda ilə işləməyi və yaradıcılıq qabiliyyətlərini inkişaf etdirməkdə kömək edir. Həmçinin onlar sensorlardan istifadə edərək beynəlxalq robot olimpiadalarına hazırlaşır və öz bacarıqlarını nümayiş etdirirlər.

Nəticə

Sensorlar müasir texnologiyanın ayrılmaz hissəsidir. Onlar cihazlara ətraf mühiti "hiss etmək", məlumat toplamaq və qərar vermək imkanı yaradır. Bu qurğular həm gündəlik həyatımızı asanlaşdırır, həm də sənaye, elm, tibb və təhsildə böyük rol oynayır. Uşaqlar üçün isə sensorlarla işləmək yalnız maraqlı oyun deyil, gələcəyin mühəndislik və texnologiya sahələrinə açılan bir qapıdır.