Proqram təminatı lisenziyası — istifadəçilərə proqram təminatından necə və hansı şərtlərlə istifadə edə biləcəyini müəyyən edən hüquqi razılaşmadır. Bu lisenziya proqramın müəllifi və ya sahibinin hüquqlarını qorumaqla yanaşı, istifadəçinin proqramdan istifadə, paylaşma, dəyişdirmə və yayma hüquqlarını da tənzimləyir.

Niyə proqram təminatı lisenziyası vacibdir?

• Proqramın müəllif hüquqlarını qoruyur.
• İstifadəçinin proqramdan necə istifadə edə biləcəyini hüquqi şəkildə müəyyən edir.
• Ticarət məqsədi ilə istifadəyə, surət çıxarmağa, dəyişiklik etməyə və paylaşmağa icazə verilib-verilmədiyini bildirir.
• Hüquqi mübahisələr zamanı əsas istinad sənədidir.

Lisenziya növləri

Proqram təminatında bir neçə növ lisenziya mövcuddur. Ən məşhurları:

1. Əmlak (mülkiyyət) lisenziyası (Proprietary License)

Bu cür proqramlar yalnız xüsusi şərtlərlə istifadə edilə bilər. İstifadəçilər proqramı dəyişdirə, paylaşa və ya mənbə koduna baxa bilməzlər. Məsələn: Microsoft Office.

2. Açıq mənbə lisenziyası (Open Source License)

İstifadəçilərə proqramın mənbə kodunu görmək, dəyişdirmək və paylaşmaq imkanı verir. Ən məşhur açıq mənbə lisenziyaları bunlardır:

• MIT License
• GNU General Public License (GPL)
• Apache License

3. Pulsuz proqram təminatı (Freeware)

Tam funksionaldır və ödənişsiz təqdim olunur, lakin mənbə koduna çıxış verilmir və dəyişiklik etmək mümkün deyil. Məsələn: Skype, Zoom (əsas versiyaları).

4. Paylaşılan proqram (Shareware)

İstifadəçilərə müəyyən müddətə və ya məhdud funksiyalarla sınaqdan keçirmək üçün təqdim olunur. Tam versiyaya keçmək üçün lisenziya almaq tələb olunur.

Lisenziyanın UX/UI və proqramlaşdırma baxımından əhəmiyyəti

• Dizaynerlər və proqramçılar istifadə etdikləri komponentlərin (şriftlər, ikonlar, kitabxanalar və s.) lisenziyalarını bilməli və düzgün istifadə etməlidirlər.
• Məsələn, bəzi açıq mənbə komponentlər kommersiya layihələrində istifadəyə icazə vermir və bu hüquqi problem yarada bilər.
• Proqramın bazara çıxarılması, satışa təqdim edilməsi və ya üçüncü tərəflərlə işləməsi üçün düzgün lisenziyalanma şərtdir.

Nəticə

Proqram təminatı lisenziyası sadəcə hüquqi mətn deyil — o, proqramın istifadə qaydalarını və sərhədlərini müəyyən edir. İstər proqramçı, istər dizayner, istərsə də istifadəçi olasan, bu qaydalara əməl etmək həm etik, həm də hüquqi baxımdan vacibdir.