Cədvəl, verilənlər bazasında məlumatların səliqəli, ardıcıl və strukturlaşdırılmış şəkildə saxlanması üçün əsas istifadə olunan obyektlərdən biridir. Verilənlər bazası sistemlərində (xüsusilə RDBMS-lərdə – Əlaqəli Verilənlər Bazası İdarəetmə Sistemlərində) məlumatların təşkili məhz cədvəllər vasitəsilə həyata keçirilir.

Hər bir cədvəl məlumatların sətir və sütunlar şəklində təqdim olunduğu bir strukturdan ibarətdir. Bu struktur həm oxunaqlılığı artırır, həm də mürəkkəb məlumatlarla asan işləməyə imkan yaradır.

Cədvəlin Quruluşu

• Sətirlər (Rows, Records): Hər sətir bir qeyd (record) adlanır və konkret bir obyekti və ya hadisəni təmsil edir. Məsələn, "Müştərilər" cədvəlində hər sətir bir müştəriyə aid məlumatı əks etdirə bilər: adı, soyadı, email ünvanı, telefon nömrəsi və s.

• Sütunlar (Columns, Fields): Hər sütun həmin cədvəldəki obyektlərin bir xüsusiyyətini (atributunu) təmsil edir. Məsələn, ad, email, qeyd_tarixi kimi sütunlar müxtəlif məlumat tiplərinə (mətn, tarix, ədəd) sahib ola bilər.

• Məlumat tipləri: Sütunlar yaradılarkən hər birinə uyğun bir məlumat tipi verilir. Bu məlumat tipi daxil ediləcək verilərin formatını və məhdudiyyətlərini müəyyən edir (məsələn: VARCHAR, INT, DATE və s.).

• Unikal identifikator (Primary Key): Cədvəldəki hər bir sətri bənzərsiz şəkildə təyin edən bir sahə olur. Ən çox istifadə edilən üsul id sütunu vasitəsilə cədvələ unikal identifikator verməkdir.

SQL ilə Cədvəlin Yaradılması – Nümunə:

CREATE TABLE istifadeciler (

id INT PRIMARY KEY,

ad VARCHAR(100) NOT NULL,

email VARCHAR(100) UNIQUE,

yas INT,

qeyd_tarixi DATE DEFAULT CURRENT_DATE

);

Bu nümunədə:

• id unikal identifikatordur.
• ad sahəsi boş buraxıla bilməz (NOT NULL).
• email sahəsi təkrarlana bilməz (UNIQUE).
• qeyd_tarixi sahəsi avtomatik olaraq cari tarixi alır.

Cədvəllər Arasında Əlaqələr:

Verilənlər bazasının ən güclü tərəflərindən biri cədvəllər arasında əlaqələrin qurulmasıdır. Bu, xarici açar (foreign key) anlayışı ilə həyata keçirilir. Məsələn:

• istifadeciler və sifarisler adlı iki cədvəldə, hər sifarişin hansı istifadəçiyə aid olduğunu göstərmək üçün sifarisler cədvəlində istifadeci_id adlı xarici açar istifadə edilə bilər.

Bu əlaqə nəticəsində:

• Məlumatların bütövlüyü qorunur.
• Bir-biri ilə bağlı məlumatları birlikdə əldə etmək mümkün olur.
• Mürəkkəb sorğular sadələşir.

Cədvəlin Üstünlükləri

• Məlumatların strukturlaşdırılması: Düzgün struktur sayəsində məlumatlar həm oxunaqlı, həm də səmərəli şəkildə idarə olunur.

• Axtarış və süzmə imkanları: SQL vasitəsilə müxtəlif filtr və şərtlərlə məlumatları tapmaq və analiz etmək mümkündür.

• Məlumat bütövlüyü: Cədvəl strukturu və açarlar məlumatların düzgünlüyünü və əlaqəliliyini təmin edir.

• Yenilənə bilənlik: Mövcud məlumatları asanlıqla dəyişmək və yeniləmək mümkündür.

• Çox istifadəçili dəstək: Bir cədvəllə eyni anda bir neçə istifadəçi təhlükəsiz şəkildə işləyə bilər.

Real Həyatdan Nümunələr:

• Məktəb verilənlər bazasında: telebeler, muellimler, fennler, qiymetler kimi cədvəllər olur.
• E-ticarət sistemlərində: mehsullar, istifadeciler, sifarisler, catdirilma_unvanlari kimi cədvəllər qurulur.