Sistem proqram təminatı, kompüterin aparat hissələri (hardware) ilə istifadəçi və digər proqramlar arasında körpü rolunu oynayan və kompüter sisteminin əsas funksiyalarını idarə edən proqram növüdür. Onun əsas məqsədi digər proqram təminatlarının problemsiz işləməsi üçün sabit və etibarlı mühit yaratmaqdır.

Sistem proqram təminatı kompüterin daxili resurslarını – prosessoru, yaddaşı, disk qurğularını, giriş-çıxış cihazlarını – idarə edir və eyni zamanda tətbiqi proqramların bu resurslara çıxışını təşkil edir. Başqa sözlə, sistem proqram təminatı kompüterin "onurğa sütunu" rolunu oynayır.

Əsas növləri:

Əməliyyat sistemi (Operating System):

Ən əsas və geniş yayılmış sistem proqram təminatıdır. İstifadəçi ilə aparat arasında interfeys yaradır. Məşhur nümunələr:

• Windows
• macOS
• Linux
• Android
• iOS

Sürücülər (Drivers):

Kompüterdəki spesifik aparat cihazlarının (printer, klaviatura, qrafik kartı və s.) əməliyyat sistemi ilə düzgün işləməsi üçün yazılmış proqramlardır.

Utilitilər (Utilities):

Diskin təmizlənməsi, fayl arxivləşdirilməsi, sistemin optimallaşdırılması kimi köməkçi funksiyaları yerinə yetirən proqramlardır. Məsələn: Disk Cleanup, WinRAR, Task Manager.

Sistem proqram təminatının funksiyaları:

• Aparat və proqram resurslarının idarə olunması
• Proseslərin və yaddaşın idarə edilməsi
• Fayl sisteminin təşkili və nəzarəti
• Təhlükəsizlik və giriş icazələrinin təmin edilməsi
• İstifadəçi interfeysi (məsələn, qrafik və ya əmr sətri)

Niyə vacibdir?

Sistem proqram təminatı olmadan kompüterin yalnız aparat hissələri mövcuddur, lakin onlar bir-biri ilə əlaqəli şəkildə işləyə bilməz. Bu proqram təminatı olmadan heç bir tətbiq proqram (oyunlar, brauzerlər, ofis proqramları və s.) işləyə bilməz.