Port — kompüterlər və serverlər arasında şəbəkə əlaqəsinin qurulmasında istifadə olunan rəqəmsal ünvan növüdür. Portlar kompüterdə işləyən fərqli proqramlar, xidmətlər və ya server tətbiqləri üçün ayrı-ayrı rabitə kanalları yaradır. Bu, eyni IP ünvanında bir neçə xidmətin eyni anda işləməsinə imkan verir.

Portların Nömrələnməsi

Port nömrələri 0-dan 65535-ə qədər olur. Bu nömrələr üç əsas kateqoriyaya bölünür:

1. Well-known ports (0 – 1023) — Ən çox istifadə olunan və standart xidmətlər üçün ayrılmış portlardır.
2. Registered ports (1024 – 49151) — Müəyyən şirkət və tətbiqlər üçün qeydiyyatdan keçmiş portlardır.
3. Dynamic/private ports (49152 – 65535) — Dinamik olaraq müvəqqəti istifadəyə verilən portlardır.

Ən Məşhur Port Nömrələri və Onların Təyinatı:

Port | Protokol | Təyinat

80 | HTTP | Veb səhifələrin göstərilməsi (təhlükəsiz olmayan)

443 | HTTPS | Təhlükəsiz veb bağlantılar (SSL/TLS ilə şifrələnmiş)

22 | SSH | Serverə təhlükəsiz uzaqdan giriş

25 | SMTP | Elektron məktub göndərilməsi

21 | FTP | Fayl köçürmələri üçün istifadə olunur

3306 | MySQL | Məlumat bazası bağlantısı üçün istifadə olunur

Portların İki Əsas Protokol Tipi

Portlar əlaqə protokolları ilə birlikdə işləyir və əsasən iki kateqoriyaya bölünür:

1. TCP Portları (Transmission Control Protocol):

• Əlaqə sabit və etibarlıdır.
• Məlumatların tam ötürülməsi təmin olunur.
• Məsələn: HTTPS (443), SSH (22), FTP (21)

2. UDP Portları (User Datagram Protocol):

• Əlaqə daha sürətlidir, amma zəmanət verilmir.
• Kiçik və real vaxtda ötürülən məlumatlar üçün idealdır (video çağırışlar, oyunlar və s.).
• Məsələn: DNS (53), VoIP xidmətləri

Portların Təhlükəsizlikdə Rolu

Portlar həm trafikin idarə olunması, həm də təhlükəsizlik baxımından çox vacibdir. Server və şəbəkə təhlükəsizliyi üçün istifadə olunmayan və ya zərərli ola biləcək portlar bağlanmalıdır.

• Firewall proqramları və şəbəkə təhlükəsizlik sistemləri müəyyən portları açıq və ya qapalı saxlamaqla trafikin istiqamətini və tipini idarə edir.
• Açıq port – həmin porta daxil olan trafik qəbul edilir.
• Bağlı port – trafik bloklanır və ya cavab verilməz.

Portlardan Proqramçılar və Adminlər Necə İstifadə Edir?

• Veb proqramçıları portlardan server tətbiqlərinin işləməsini təmin etmək üçün istifadə edir (məs., Node.js tətbiqi localhost:3000 üzərində işləyə bilər).
• Sistem administratorları portlar üzərindən gələn trafiki analiz edərək trafik nəzarəti, giriş icazələri, hücumların qarşısının alınması kimi işləri həyata keçirirlər.

Nəticə

Portlar internetin və lokal şəbəkələrin görünməyən, amma həyati vacib hissəsidir. Onlar olmadan fərqli xidmətlərin bir-biri ilə əlaqəsi mümkün olmazdı. İstər proqramçı, istər sistem administratoru ol, portların işləmə mexanizmini bilmək mütləqdir.