🌐 Rəqəmsal dünyada uşaqlar təhlükədədir?

Uşaqlar internetdə dərs öyrənir, oyun oynayır və dostları ilə ünsiyyət qururlar. Lakin bu rəqəmsal dünyada onların qarşısına təhlükəli tələlər – phishing və scam hücumları çıxa bilər. Valideynlər olaraq bu anlayışları bilməyimiz və övladlarımızı düzgün yönləndirməyimiz çox vacibdir.

🎣 Phishing nədir?

Phishing — fırıldaqçılar tərəfindən insanların şəxsi məlumatlarını (parol, bank kartı, email və s.) ələ keçirmək üçün yaradılan saxta e-maillər, saytlar və mesajlardır.

Məsələn:

• “Fortnite-də pulsuz V-bucks qazan!” kimi mesajlar
• “Google hesabınız bağlanır, dərhal daxil olun” kimi bildirişlər

Bu cür mesajlar real görünür, lakin saxtadır.

💸 Scam nədir?

Scam — daha geniş anlamda dələduzluq formasıdır. Uşaqlara virtual oyunda “qızıl” satmaq, "pulsuz telefon uduşu", və ya "hədiyyə qazanmaq üçün kart məlumatını daxil et" kimi mesajlar göndərilə bilər.

⚠️ Uşaqlar niyə daha asan aldana bilər?

• Həyəcanlanırlar: “Hədiyyə qazandın!” mesajları maraqlarını çəkir.
• Təcrübəsizdirlər: Saxta və real saytları ayırd edə bilmirlər.
• Tanımadıqları dillərdə mesajları başa düşmürlər.
• Etibarlı görünən şeylərə güvənirlər (məsələn: YouTube linki, oyun dostu və s.)

👨‍👩‍👧‍👦 Valideynlər nə etməlidir?

✅ 1. Uşağa phishing-in nə olduğunu izah edin

Yaşına uyğun dildə danışın. “Biri səni aldatmağa çalışa bilər. Saxta linkə klik etsən, parolun oğurlana bilər” – kimi izahlar verin.

✅ 2. E-poçt və mesajları birlikdə nəzərdən keçirin

Övladınızla birlikdə şübhəli mesajlara baxın və onunla müzakirə edin: bu mesajda nəyin düzgün görünmədiyini necə anlaya bilərik?

✅ 3. Tanımadığı linklərə klik etməməyi öyrədin

Məşhur saytlar belə görünə bilər, amma əgər domen adı fərqlidirsə, saxta ola bilər. Məsələn:

➡️ youtube.com ✅

➡️ youtub3.win ❌

✅ 4. Güclü parollar və iki faktorlu təsdiq (2FA) tətbiq edin

Parolları başqası ilə paylaşmamağı öyrədin və mümkün olduqda 2FA aktiv edin.

✅ 5. Ailə üçün təhlükəsizlik tətbiqləri quraşdırın

Uşağın cihazına valideyn nəzarəti və təhlükəsizlik filtrləri əlavə edin. Məsələn: Google Family Link, Qustodio və s.

🧠 Uşaqlarda kiber düşüncə formalaşdırın

Phishing və scam hücumları təkcə texniki məsələ deyil, məntiq və diqqət məsələsidir. JET School-un Kompüter Mühəndisliyi kursunun son modulunda uşaqlara real dünyada tətbiq olunan kibertəhlükəsizlik bilikləri öyrədilir. Bu modulda onlar:

✅ Etik hakinqin əsasları və real pentesting nümunələri

✅ Şəbəkə monitorinqi və kriptoqrafiyanın əsasları

✅ SQL və XSS inyeksiyaları kimi hücum növləri

✅ Final layihəsi kimi kompleks təhlükəsizlik sistemi hazırlığı

kimi bacarıqlarla tanış olurlar.

Övladınızı yalnız gələcək texnoloji trendlərlə deyil, həm də onların təhlükəsiz istifadəsi ilə tanış etmək üçün JET School ən doğru məkandır.

🎯 Nəticə

İnternetdə real təhlükələr mövcuddur, lakin düzgün maarifləndirmə və praktiki biliklərlə bu risklərə qarşı effektiv mübarizə aparmaq mümkündür. Övladınızın sadəcə texnologiyadan istifadə etməsi kifayət deyil — o, təhlükəsiz və şüurlu istifadəçi olmağı da öyrənməlidir. Bu isə davamlı təlim və düzgün istiqamətləndirmə tələb edir.