Şəbəkə — iki və ya daha çox cihazın bir-biri ilə məlumat mübadiləsi aparmaq üçün birləşdirildiyi sistemdir. Bu cihazlar kompüterlər, printerlər, telefonlar, serverlər və digər şəbəkə cihazları ola bilər. Şəbəkələr informasiya və resursları daha sürətli və daha asan şəkildə paylaşmağa imkan verir. Məsələn, bir şirkətdəki işçilər şəbəkə üzərindən sənədləri paylaşa, e-poçt göndərə və bir-birləri ilə əlaqə qura bilərlər.

Şəbəkənin Əsas Funksiyaları:

1. Məlumat Paylaşımı: Şəbəkə istifadəçilər arasında məlumatın mübadiləsini təmin edir. İstifadəçilər bir-birinə sənədləri, şəkilləri və digər faylları göndərə bilərlər. Həmçinin, internetə qoşulma yolu ilə məlumatları dünyanın hər hansı bir yerindən əldə etmək mümkündür.
2. Resursların Paylaşılması: Şəbəkə vasitəsilə cihazlar arasında resurslar, məsələn, printerlər, fayl serverləri, və ya digər periferik cihazlar paylaşılır. Məsələn, bir printer şəbəkəyə qoşularaq bir neçə istifadəçi tərəfindən eyni anda istifadə edilə bilər.
3. Uzaqdan Əlaqə və Giriş: Şəbəkələr uzaq sistemlərə çıxış təmin edir. Məsələn, işçilər uzaqdan işləyərkən şirkət şəbəkəsinə qoşula bilərlər. Bu, VPN (Virtual Private Network) və digər təhlükəsiz bağlantı növləri vasitəsilə mümkün olur.
4. Təhlükəsizlik və Məlumatların Qorunması: Şəbəkələr məlumatların təhlükəsiz şəkildə ötürülməsini təmin edir. Cihazlar arasında məlumat ötürülərkən şifrələmə, firewall və digər təhlükəsizlik tədbirləri tətbiq olunur ki, məlumatlar kənar şəxslərdən qorunsun.
5. Əlçatanlıq və Etibarlılıq: Şəbəkələr istifadəçilərə hər yerdən və hər zaman resurslara və məlumatlara daxil olmaq imkanı yaradır. Şəbəkə üzərindəki serverlər və cihazlar bir neçə nüsxə (redundancy) ilə qorunur, beləliklə sistemin dayanıqlılığı artır.

Şəbəkə Növləri:

1. Lokal Şəbəkə (LAN - Local Area Network): Lokal şəbəkə adətən kiçik bir coğrafi ərazidə, məsələn, bir ofis və ya ev daxilindəki cihazları birləşdirir. LAN şəbəkələrində cihazlar adətən kabel vasitəsilə və ya simsiz əlaqə ilə birləşdirilir.
2. Misal: Ev şəbəkəsi, məktəbdəki kompüterlər şəbəkəsi.
3. Geniş Şəbəkə (WAN - Wide Area Network): WAN şəbəkələri daha böyük coğrafi əraziləri əhatə edir və adətən şəhərlər, ölkələr və hətta qitələrarası əlaqələr qurur. İnternet əsasən bir WAN şəbəkəsidir və bir çox LAN şəbəkəsini birləşdirir.
4. Misal: İnternet, dövlət və şirkətlərin beynəlxalq şəbəkələri.
5. Simsiz Şəbəkə (Wi-Fi): Wi-Fi şəbəkələri, cihazlar arasında simsiz məlumat ötürülməsi təmin edən şəbəkə növüdür. Wi-Fi şəbəkəsi əsasən qısa məsafələrdə (ev, ofis və s.) istifadə edilir və çox rahatdır.
6. Misal: Evdə və ya kafe və restoranlarda Wi-Fi şəbəkələri.

Şəbəkə Texnologiyaları:

• Ethernet: Kabel vasitəsilə LAN şəbəkələrinin qurulmasında istifadə olunur. Ethernet şəbəkələri yüksək sürətli məlumat ötürülməsi təmin edir.
• Wi-Fi: Bu simsiz texnologiya şəbəkə qurmaq üçün geniş istifadə olunur, xüsusən mobil cihazlar və portativ komputerlər üçün.
• Bluetooth: Qısa məsafəli simsiz əlaqələr üçün nəzərdə tutulmuşdur, məsələn, mobil telefonlar və digər cihazlar arasında fayl mübadiləsi üçün.
• VPN (Virtual Private Network): Uzaqdan şəbəkəyə qoşulmaq üçün təhlükəsiz və şifrəli əlaqə təmin edir.

Şəbəkələrin Əhəmiyyəti:

Şəbəkələr müasir dünyada həyatın ayrılmaz hissəsinə çevrilib. İnternetə qoşulmaq, elektron poçt göndərmək, faylları paylaşmaq, müasir iş mühitində və gündəlik həyatda çox vacibdir. Şəbəkələr həmçinin e-ticarət, sosial media, təhsil, səhiyyə və digər sahələrdə böyük rol oynayır.

• Ticarət və biznes: Şəbəkələr təşkilatların işlərini optimallaşdırmağa və genişləndirməyə imkan verir. Məsələn, bulud sistemləri vasitəsilə resurslara uzaqdan daxil olmaq mümkündür.
• Təhsil: Onlayn dərslər, video konferanslar və məlumat paylaşımı şəbəkələr vasitəsilə həyata keçirilir.
• Səhiyyə: Xəstəliklərin uzaqdan izlənməsi, tibbi məlumatların təhlükəsiz paylaşılması şəbəkələrə əsaslanır.

Şəbəkə Təhlükəsizliyi:

Şəbəkələrdə təhlükəsizlik çox önəmlidir, çünki məlumatların oğurlanması və sistemlərə zərərli müdaxilələr mümkündür. Təhlükəsizlik tədbirləri şunları əhatə edir:

• Şifrləmə: Məlumatların ötürülməsi zamanı şifrləmə istifadə olunur ki, məlumatlar yalnız təyinat yerində açılabilsin.
• Firewall: Şəbəkə hücumlarına qarşı qoruma təmin edir.
• İstifadəçi Doğrulaması: İstifadəçilərin kimlikləri yoxlanır və yalnız icazə verilmiş şəxslərin şəbəkəyə daxil olması təmin edilir.

Nəticə:

Şəbəkələr müasir informasiya texnologiyalarında mühüm rol oynayır. Onlar istifadəçilərə məlumat mübadiləsi, resurs paylaşımı və internetə qoşulma imkanı verir. Şəbəkələr təhlükəsizlik, sürət və etibarlılıq baxımından müasir həyatın vazgeçilmez hissəsidir.