Generative AI — "yaradıcı süni intellekt" kimi tərcümə olunur və bu, süni intellektin (AI) bir sahəsidir ki, onun əsas məqsədi yeni və orijinal məzmun yaratmaqdır. Bu texnologiya mövcud məlumatlar və nümunələr əsasında mətn, şəkil, musiqi, kod, video, səs və s. kimi tamamilə yeni və bənzərsiz məzmunlar istehsal edə bilir. Generative AI, xüsusilə dərin öyrənmə (deep learning) modelləri və neyron şəbəkələr sayəsində inkişaf etmişdir.

Bu sahənin ən tanınmış tətbiqləri arasında ChatGPT kimi mətn yaradan sistemlər, DALL·E kimi şəkil generasiya edən modellər və Codex kimi proqramlaşdırma kodları yazan AI modelləri yer alır.

Generative AI texnologiyasının əsas prinsipləri:

• Modelin öyrədilməsi: Generative AI modelləri böyük həcmdə məlumat toplusu (məsələn, mətnlər, şəkillər və ya səs faylları) üzərində təlim keçirilir. Bu təlim nəticəsində model, məlumatlarda olan strukturu, qaydaları və üslubları "öyrənir".
• Yeni məzmunun yaradılması: Model, aldığı sorğular və ya başlanğıc məlumat əsasında əvvəllər görmədiyi, lakin məntiqə uyğun və yaradıcı nəticələr çıxara bilir. Məsələn, istifadəçi "orta əsr üslubunda yazılmış bir şeir" istəyirsə, model həmin üsluba uyğun yeni şeir yarada bilir.
• Probabilistik yanaşma: Generative AI nəticələri çox vaxt ehtimallara əsaslanır. Model hansı sözün, pikselin və ya notun gələcəyini təxmin edərək qərar verir.
• Dil modelləri: Generative AI-nin ən geniş yayılmış sahələrindən biri Böyük Dil Modelləri (LLM – Large Language Models) sayılır. Bu modellər insan dilini anlamaq və yaratmaq qabiliyyətinə malikdir.

İstifadə sahələri:

• Mətn generasiyası: Bloq yazıları, e-poçtlar, esselər, mətn əsaslı ssenarilər (məsələn, ChatGPT).
• Şəkil generasiyası: Mətndən şəkil yaradan sistemlər (məsələn, DALL·E, Midjourney).
• Kod yazılması: Proqramlaşdırma dillərində kodlar yaradan və ya təklif edən sistemlər (məsələn, GitHub Copilot).
• Musiqi və səs: Süni musiqi kompozisiyası və ya insan səsinə bənzər səs sintezi.
• Video kontent: Sadə mətndən və ya skriptdən video generasiyası (bu sahə sürətlə inkişaf edir).
• Moda və dizayn: Yeni məhsul konseptlərinin və dizaynlarının yaradılması.
• Təhsil və təlim: Tədris materiallarının avtomatik hazırlanması, şagirdlərə fərdi dəstək.

Generative AI-nin üstünlükləri:

• Yaradıcılıq proseslərini sürətləndirir və avtomatlaşdırır.
• İnsan əməkdaşlığı ilə birləşərək məhsuldarlığı artırır.
• Qısa zamanda çoxsaylı orijinal ideya və konseptlər təqdim edir.

Çağırışlar və etik məsələlər:

• Plagiat riski: Model əvvəllər öyrəndiyi məlumatlara çox bənzər nəticələr yarada bilər.
• Dezinformasiya: Yalan məlumat və ya manipulyativ kontent yaratmaq üçün istifadə edilə bilər.
• Stereotiplərin təkrarı: Təlim məlumatlarında olan qərəzlər (bias) nəticələrə də təsir edə bilər.
• İntellektual mülkiyyət: Yaradıcılıq hüquqları və müəlliflik məsələləri hələ də müzakirə mövzusudur.

Nəticə olaraq, Generative AI insan yaradıcılığını təqlid edən və dəstəkləyən güclü texnologiyadır. Bu sahə sürətlə inkişaf edir və gələcəkdə bir çox sahədə — sənət, texnologiya, təhsil, elmi tədqiqat və gündəlik həyat daxil olmaqla — daha geniş tətbiq sahəsi tapacaq.